Sinds de ontwikkeling van het eerste vaccin in 1796, tegen de pokken,¹ zijn er allerlei verschillende methoden ingezet om nieuwe vaccins te maken. Dankzij de vooruitgang in de medische technologie zijn er nu verschillende methoden die wetenschappers kunnen verkennen om een aanpak te vinden voor nieuwe of bestaande ziekten die zijn te voorkomen.²

Uitgaand van de specifieke ziekteverwekker (een bacterie of virus) kijken wetenschappers naar de verschillende vaccintechnologieën om te bepalen welke aanpak het meest waarschijnlijk een immuunrespons zal opwekken en denken ze na over de potentiële vorm van het vaccin: van injecties en neussprays tot orale doses.^3,4,5

Ontdek de wetenschap achter verschillende vaccinplatforms om beter te begrijpen hoe wetenschappers iets proberen te doen tegen ziekten die zijn te voorkomen.

Levend verzwakt vaccins bevatten levende ziekteverwekkers (een bacterie of virus) die zwakker zijn gemaakt.² Voor de productie van levend verzwakt vaccins worden bacterie- of virusstammen geselecteerd die nog wel een voldoende krachtige immuunrespons opwekken maar geen ziekte veroorzaken. Dit is een van de eerste methoden voor vaccinontwikkeling.²

Het gebruik van een levende ziekteverwekker veroorzaakt vaak een krachtige en blijvende immuunrespons, omdat het immuunsysteem net zo reageert als wanneer het met welk virus dan ook wordt geconfronteerd:^2,6 het roept de hulp in van cytotoxische T-cellen ('killer' T-cellen), T-helpercellen en antistoffen producerende B-cellen.^7,8,9 Door deze respons krijgen geheugencellen tegen het virus de tijd om zich te ontwikkelen,⁷ waardoor het immuunsysteem zich de ziekteverwekker bij een toekomstige infectie zal herinneren en beter voorbereid is om deze te bestrijden.

Levend verzwakt vaccins worden echter ongeschikt geacht voor mensen met een verzwakt of verstoord immuunsysteem, zoals mensen die andere behandelingen ondergaan of een onderliggende aandoening hebben. Het risico bestaat namelijk dat zelfs het verzwakte virus toch nog ziekte kan veroorzaken.⁷

Net als levend verzwakt vaccins worden geïnactiveerde vaccins ontwikkeld met behulp van een levende ziekteverwekker, maar in dit geval wordt de ziekteverwekker geïnactiveerd of gedood zodat deze zich niet meer kan vermenigvuldigen.² Dit betekent dat wanneer het vaccin wordt toegediend, de geïnactiveerde ziekteverwekker sterk genoeg is om een immuunrespons op te wekken maar geen ziekte kan veroorzaken.² Hierdoor zijn geïnactiveerde vaccins veel beter geschikt voor mensen met een gestoorde afweer.²

De afwezigheid van een levende ziekteverwekker zorgt er echter wel voor dat geïnactiveerde vaccins meestal geen krachtige of langdurige immuunrespons opwekken. Er zijn vaak meerdere doses nodig om voor langere tijd immuniteit op te bouwen.^6,7

Subunit-vaccins worden gemaakt van componenten van een ziekteverwekker die zelf geen ziekte kunnen veroorzaken maar specifiek worden geselecteerd om een immuunrespons te bevorderen.¹⁰ Voorbeelden van subunit-vaccins zijn polysacharidevaccins, conjugaatvaccins en eiwitvaccins.

• Polysacharidevaccins maken gebruik van ketens van suikermoleculen (polysachariden) afkomstig uit de celwand van de ziekteverwekker, het deel van de ziekteverwekker dat door het immuunsysteem als ‘vreemd’ wordt gezien.^2,10
• Conjugaatvaccins hebben ook een polysacharidecomponent, maar dat suiker zit vast aan een eiwit, zodat het immuunsysteem het suiker op de bacterie beter zal herkennen en er beter op zal reageren.¹¹
• Eiwitvaccins bevatten eiwitten die uit een virus of bacterie zijn geïsoleerd en het immuunsysteem helpen om de ziekteverwekker te herkennen en het lichaam voor te bereiden op de bestrijding ervan.^10,12 Sommige eiwitvaccins bevatten ook hulpstoffen om de immuunrespons te versterken.¹³ 

Omdat subunit-vaccins slechts stukjes van een ziekteverwekker bevatten en niet het hele organisme, kunnen ze u niet ziek maken en geen infectie veroorzaken.¹⁰ Hierdoor zijn ze beter geschikt voor mensen met een gestoorde afweer voor wie ‘levende’ vaccins niet worden aanbevolen.¹⁰

Wanneer bacteriën ons lichaam aanvallen, scheiden sommige soorten giftige eiwitten (toxinen) af, waartegen we beschermd moeten worden.² Toxoïdvaccins maken gebruik van een geïnactiveerde, onschadelijke versie van deze toxinen om in het lichaam een immuunrespons op te wekken tegen de ziekteverwekkende delen van de bacterie of het virus in plaats van tegen de ziekteverwekker als geheel.^6,13

Virusvectorvaccins maken gebruik van een onschadelijk virus, een ander dan het doelvirus, om aan de gastheercellen instructies af te leveren over het antigeen (herkenningseiwit) dat door het immuunsysteem moet worden bestreden.^2,14

Zodra deze instructies zijn ontvangen, maakt de interne machinerie van de cel een onschadelijk stukje aan van het eiwit dat op de buitenkant van de beoogde ziekteverwekker voorkomt.¹⁴ Wanneer de cellen dit eiwit vervolgens op hun eigen buitenkant presenteren, herkent het immuunsysteem het eiwit als iets wat er niet hoort. Hierdoor wordt een immuunrespons geactiveerd en worden antistoffen en andere immuuncellen bijeengebracht om de vermoedelijke infectie te bestrijden.¹⁴ Nadat dit proces is voltooid, heeft het lichaam geleerd hoe het zich in de toekomst tegen een infectie met het virus kan beschermen.¹⁴ 

Een van de nieuwste ontwikkelingen in de vaccintechnologie is het gebruik van mRNA-vaccins, die met behulp van de genetische code van de ziekteverwekker worden ontwikkeld.¹⁵

Deze vaccins brengen een boodschapper-RNA (mRNA)-sequentie in het lichaam die de genetische instructies bevat waarmee de eigen cellen van de gevaccineerde persoon het antigeen kunnen aanmaken om een immuunrespons op te wekken.^2,15 Als die persoon ooit opnieuw aan dat virus wordt blootgesteld, zou het lichaam beter voorbereid moeten zijn met de hulpmiddelen (antistoffen) die nodig zijn om het virus te bestrijden.¹⁵

Ongeacht de technologie blijven vaccins behoren tot de belangrijkste hulpmiddelen om onszelf en onze naasten te beschermen tegen ziekte.¹⁶ Ze voorkomen ernstige ziekte beter dan welke andere vooruitgang in de recente medische geschiedenis dan ook.¹⁷