Antimicrobiële resistentie (AMR) is in opkomst als ernstige bedreiging van de wereldwijde volksgezondheid.¹ Als er geen urgente maatregelen worden genomen, zal AMR in 2050 wereldwijd 10 miljoen sterfgevallen per jaar veroorzaken en kanker als belangrijkste doodsoorzaak voorbijstreven.²

Toen in 1928 het eerste antibioticum werd ontdekt, was dit de aanzet tot een revolutie in de geneeskunde. Sinds de jaren 40 van de vorige eeuw zijn antibiotica gebruikt om ernstige infecties te behandelen. Dit heeft de moderne geneeskunde ingrijpend veranderd en miljoenen levens gered.² Antibiotica hebben de mortaliteit als gevolg van infectieziekten enorm doen dalen, dat ziet u in de tabel hieronder. Maar nu, tientallen jaren na de eerste met antibiotica behandelde patiënten, dreigt AMR deze vooruitgang terug te draaien. Dit is niet langer een dreigende toekomstvoorspelling. Het gebeurt op dit moment in alle delen van de wereld en heeft de potentie om iedereen, van elke leeftijd, in elk land te treffen, zo waarschuwt de WHO.³

Bacteriën hebben zich altijd geëvolueerd en de ontwikkeling van resistentie is geen nieuwe kwestie. De laatste tijd is antimicrobiële resistentie een ernstig probleem geworden, doordat het gebruik van antibiotica toeneemt en de snelheid waarmee nieuwe antibiotica worden ontdekt en ontwikkeld drastisch afgenomen is.² Bovendien behoren vele antibiotica tot dezelfde klasse, waardoor resistentie tegen één specifiek antibioticum kan leiden tot resistentie voor een hele klasse van verwante antibiotica.⁴ 

In februari 2017 publiceerde de WHO een prioriteitenlijst met de 12 antibioticaresistente pathogenen die de grootste bedreiging vormen voor de menselijke gezondheid en waarop onderzoek en ontwikkeling toegespitst zouden moeten worden. Het doel was om van de ontwikkeling van nieuwe antibiotica te stimuleren en te sturen. Bovenaan de lijst staan drie gramnegatieve bacteriën met resistentie voor meerdere geneesmiddelen: carbapenem-resistente Acinetobacter baumanni, carbapenem-resistente Pseudomonas aeruginosa en carbapenem-resistente, ESBL–producerende Enterobacteriaceae.⁵

De WHO heeft onlangs de huidige klinische ontwikkelingspijplijn voor antibacteriële middelen beoordeeld om te zien of ze tegen deze geprioriteerde pathogenen optreden. Helaas bleken de meeste middelen in de pijplijn aanpassingen van bestaande antibioticaklassen te zijn. Er zijn meer investeringen nodig om innovatievere antibiotica te ontdekken zonder kruis- of co-resistentie voor bestaande klassen.⁶

De afgelopen jaren is de internationale gemeenschap zich bewust geworden dat het vijf voor twaalf is en zijn er verschillende internationale initiatieven gestart.

Nationale actieplannen

In juni 2016 riep de Europese Raad alle lidstaten op om uiterlijk medio 2017 een nationaal actieplan tegen AMR op te stellen. Het plan dient meetbare doelstellingen te omvatten ter vermindering van infecties, het gebruik van antimicrobiële stoffen en antimicrobiële resistentie.⁷

In 2017 nam de Europese Commissie een nieuw Europees ‘One-Health'-actieplan tegen AMR.⁸ 'One-Health' is een term die gebruikt wordt om een principe te omschrijven dat erkent dat de gezondheid van mensen en dieren onderling verbonden zijn. Ziektes worden van mensen op dieren overgebracht en omgekeerd. En moeten daarom allebei bestreden worden. De term omvat bovendien nog een manier waarop mensen en dieren met elkaar verbonden zijn: het milieu, dat ook een mogelijke bron voor nieuwe resistente micro-organismen is.

Het doel is om van de EU een regio met de best practice te maken wat betreft het bewaren van de effectiviteit van antimicrobiële stoffen. Dit moet gebeuren door het stimuleren van onderzoek en het ontwikkelen van nieuwe diagnostische methoden en antimicrobiële behandelingen om besmettelijke ziekten te voorkomen en te behandelen, en het stellen van diagnoses te verbeteren om de verspreiding van AMR tegen te gaan, zowel binnen als buiten de EU.

De Europese Commissie⁸

De Verklaring over het bestrijden van AMR werd in 2016 tijdens het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos, Zwitserland, gelanceerd. Het is een wereldwijde oproep tot betere samenwerking tussen het bedrijfsleven en de overheid in de aanpak van AMR. De verklaring werd ondertekend door 98 farmaceutische, biotechnologie- en diagnostiekbedrijven, waaronder Pfizer, en 11 brancheverenigingen in 21 landen.

In de verklaring roepen vertegenwoordigers uit de industrie de overheden op om met hen samen te werken bij de ontwikkeling van marktstructuren die betrouwbaardere en duurzamere marktmodellen bieden voor antibiotica en om bedrijven stimulansen te bieden voor onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Van hun kant zeggen de vertegenwoordigers uit de industrie toe: zich in te zetten voor beperking van de ontwikkeling van AMR, te investeren in onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe innovatieve diagnostiek en behandelingen die voldoen aan de behoeften van wereldwijde volksgezondheid, de toegang tot hoogwaardige antibiotica te verbeteren en te garanderen dat deze voor iedereen beschikbaar zijn⁹.

De ondertekening van de Verklaring over het bestrijden van AMR is slechts een van de vele voorbeelden van Pfizers inzet in het gevecht tegen infectieziekten en AMR. In 1943 slaagde Pfizer er als eerste in de massaproductie van penicilline voor soldaten in de Tweede Wereldoorlog te perfectioneren. Sindsdien is Pfizer actief betrokken bij het onderzoek naar en de ontwikkeling van innovatieve geneesmiddelen. Vandaag de dag zet Pfizer zich ook in om de voortdurende doeltreffendheid van bestaande antibiotica te waarborgen en de ontwikkeling van resistentie tot staan te brengen.

Bewustwording creëren voor het belang van juiste gebruik van antibiotica

Pfizer ondersteunt de bewustmakingsinspanningen voor juist gebruik van antibiotica. Zo ondersteunt Pfizer de gratis online cursus van The British Society for Antimicrobial Chemotherapy (BSAC) over Challenges in Antibiotic Resistance: Gram Negative Bacteria for healthcare professionals (Uitdagingen bij antibioticaresistentie: gramnegatieve bacteriën, voor professionals in de gezondheidszorg).

Toegang bieden tot 14 jaar aan wereldwijde AMR-gegevens

ATLAS is een wereldwijd surveillanceprogramma voor AMR, gesponsord door Pfizer, waarmee professionals en onderzoekers in de gezondheidszorg kosteloos gebruik kunnen maken van 14 jaar aan wereldwijde surveillancegegevens met betrekking tot AMR. ATLAS biedt een verbeterd overzicht van antimicrobiële vatbaarheids- en resistentietrends in de loop der tijd en in verschillende landen.

Bijdragen aan het vormen van een duurzame, wereldwijde beleidsomgeving

Pfizer wil bijdragen aan het vormen van een duurzame, wereldwijde beleidsomgeving, bijvoorbeeld door het ondertekenen van de Verklaring over het bestrijden van AMR⁹ – een wereldwijde oproep tot betere samenwerking tussen bedrijfsleven en overheden in de aanpak van AMR.

Een divers geneesmiddelenportfolio leveren ter voorkoming en behandeling van ernstige infecties

Omdat pathogenen resistentiemechanismen ontwikkelen tegen bestaande antibiotica is het van groot belang om overmatig gebruik van bestaande antibiotica te vermijden en voortdurend nieuwe antibioticaklassen te ontwikkelen. Vandaag de dag bevat Pfizers infectiebestrijdende portfolio meer dan 80 geneesmiddelen en investeert Pfizer voortdurend in het onderzoek naar en de ontwikkeling van nieuwe manieren om ernstige infecties en AMR te bevechten.

Om de opkomst van AMR te stoppen, moet op vijf fronten actie worden ondernomen, concludeert de WHO:

Bewustwording¹²

De bewustwording van antimicrobiële resistentie bij medewerkers in de gezondheidszorg en het algemene publiek moet worden verbeterd. Dit moet gebeuren door middel van effectieve communicatie, educatie en training. Zo vinden jaarlijks in november de Wereldantibioticaweek en de Europese Antibioticadag plaats om de bewustwording van AMR te bevorderen en de noodzaak te onderstrepen om actie te ondernemen.^{10, 11}

Surveillance en onderzoek¹²

De kennis en het bewijs voor de ontwikkeling en verspreiding van resistentie moeten worden versterkt door AMR-surveillance en -onderzoek.

Verminderde incidentie van infecties¹²

De incidentie van infecties moet worden gereduceerd om het gebruik van antibiotica te verminderen.
Dit moet gebeuren via effectieve sanitatie-, hygiëne- en infectiepreventiemaatregelen, waaronder vaccinatie.

Geoptimaliseerd gebruik van antimicrobiële middelen¹²

Er zijn effectieve, snelle, voordelige diagnostische hulpmiddelen nodig om optimaal gebruik van antibiotica te sturen en verkeerd en overmatig gebruik te voorkomen.

Investeringen in nieuwe geneesmiddelen en diagnostiek¹²

Tot slot is het ontwikkelen van de economische basis met betrekking tot duurzame investeringen belangrijk, waarbij de behoeften van alle landen in aanmerking moeten worden genomen en de investeringen in nieuwe geneesmiddelen, diagnostische hulpmiddelen, vaccins en andere interventies moeten worden versterkt.

Er duiken nieuwe resistentiemechanismen op die zich snel verspreiden. Deze bedreigen de mogelijkheid om vaak voorkomende infectieziekten te behandelen en leiden tot langdurige ziekte, invaliditeit en overlijden:¹

Overlijden

Jaarlijks sterven 25.000 Europeanen als gevolg van infecties door resistente bacteriën.¹³ Wereldwijd veroorzaakt AMR 700.000 sterfgevallen per jaar.
Als er niet snel maatregelen worden genomen, zal dat aantal drastisch toenemen. In 2050 zal AMR 10 miljoen doden per jaar veroorzaken en kanker voorbijstreven als belangrijkste doodsoorzaak.²

Terugslag in medische vooruitgang

Jaarlijks ontwikkelen al 480.000 mensen tuberculose met resistentie voor meerdere geneesmiddelen. Ook het gevecht tegen hiv en malaria begint moeilijker te worden door AMR. Bovendien zullen medische procedures als orgaantransplantatie, chemotherapie tegen kanker, diabetesbeheer en grote operaties zonder effectieve antibiotica zeer risicovol worden.¹ 

Toenemende kosten voor gezondheidszorg

Door AMR stijgen de kosten voor gezondheidszorg door langere ziekenhuisopnames en de noodzaak voor intensievere zorg.

Economische schade

De economische schade van AMR op de lange termijn kan erger uitpakken dan de financiële crisis van 2008 en kan de armoede en economische ongelijkheid in de wereld vergroten.¹⁴

Dr. Keiji Fukuda, adjunct-directeur-generaal voor gezondheidsveiligheid van de WHO³