11 januari 2023  |  Relinde Hagedoorn

Behandeling met gentherapie wordt steeds concreter. Zo vertelden ziekenhuisapothekers van het Radboudumc onlangs in het apothekersvakblad Pharmaceutisch Weekblad (PW) over gentherapiebehandelingen die zij voorbereiden voor toediening en onderzoek. Een kostbaar en complex proces, maar ook zij zien een kentering. Volgens hen zijn we op het punt dat het aantal geregistreerde gentherapieën, en dus beschikbaar voor de behandeling van patiënten,  steeds verder toeneemt. Toch is gentherapie voor velen nog zoiets als een vliegende auto, een interessant maar vaag concept.

Dat gentherapie een belangrijke rol in de zorg van de toekomst kan spelen, lijkt voor velen nog heel ver weg. En het klopt ook wel dat we nog een lange, hobbelige weg te gaan hebben voor het écht gemeengoed wordt. Maar tegelijkertijd is de toekomst dus dichterbij dan je nu denkt. Het is daarom belangrijk om wat feiten op een rij ter zetten over wat gentherapie is en een aantal hardnekkige fabels uit de weg te ruimen.

Laten we beginnen bij de basis, bij wat gentherapie nu eigenlijk is. Wereldwijd zijn er zo’n 7000 zeldzame ziekten die worden veroorzaakt door een genetische fout. Er is een stukje DNA kapot of misschien ontbreekt het zelfs. Dat vervang je dan met hulp van gentherapie door een stukje DNA dat wel werkt. Hierdoor komt het bijbehorende eiwit, dat eerst niet of niet goed aangemaakt werd, nu wel beschikbaar. En zo kunnen de problemen die dit gaf, de erfelijke ziekte, verholpen worden.

Een hardnekkige fabel over gentherapie die je vaak hoort, is dat je altijd cellen uit het lichaam van de patiënt haalt, deze verandert en ze dan weer injecteert. Gentherapie kan zeker op deze manier werken. Maar bij Pfizer doen we juist onderzoek naar gentherapie waarbij je het gen verpakt in een ‘virus’ en naar de plek in het lichaam stuurt waar de therapie zijn werk moet doen. Hierbij hoef je dus niets uit het lichaam te halen.

Ook vragen mensen zich soms af of je ziek kunt worden van de virussen die worden gebruikt om gentherapie het lichaam in te sturen. Het antwoord is ‘nee’. Pfizer maakt voor haar gentherapieonderzoeken gebruik van een adeno-geassocieerde virus. Dat is een onschuldig, niet-ziekmakend virus dat heel geschikt is om genetisch materiaal naar cellen te vervoeren. Het is daarbij wel belangrijk dat je voor toediening controleert of de patiënt geen antistoffen tegen dit virus in zijn lichaam heeft. Anders breekt zijn immuunsysteem de gentherapie meteen af. Een derde fabel waarmee we direct korte metten kunnen maken is dat je met zulke gentherapie ‘designerbaby’s’ kunt maken. Nee dus. Je repareert alleen een klein stukje DNA en kunt nooit iemands complete genoom veranderen.

DNA Een vraag die ook enorm leeft, is of je met hulp van gentherapie mensen écht kunt genezen. En zo ja, of het in de toekomst een oplossing is voor alle mogelijke ziekten. Op deze vragen kunnen we alleen een voorzichtig positief antwoord geven.

Behandeling met gentherapie kan een transformerend effect hebben en de progressie van ziekte bij patiënten met zeldzame ziekten helpen vertragen. Wetenschappers hopen dat gentherapie in de toekomst leidt tot genezing van erfelijke ziekten en dat er een langdurig behandeleffect wordt bereikt. Maar eerst zal er nog een leven lang zorgvuldig bijgehouden moeten worden om te bewijzen of het effect écht levenslang is.

Pfizer focust zich bewust op een aantal zeldzame aandoeningen die worden veroorzaakt door één kapot gen. Misschien lukt het in de toekomst ook om gentherapieën te ontwikkelen voor ziekten die worden veroorzaakt door een reeks van foute genen en leefstijlfactoren zoals overgewicht en roken. Maar dat zal veel complexer zijn.

Wat ook niet juist is, is de gedachte dat er alleen gentherapieën worden ontwikkeld voor ‘grote’ ziekten, zodat fabrikanten er veel aan kunnen verdienen. Pfizer richt zich op gentherapieën voor zeldzame ziekten met soms een zeer kleine patiëntenpopulatie.

Wel sluit ik me aan bij wat de ziekenhuisapothekers in het PW vertellen, namelijk dat de ontwikkeling van gentherapie een complex en kostbaar proces is. Dat kan, zoals ook zij schetsen, tot een behoorlijk prijskaartje leiden. Daartegenover staat echter wel dat je met een behandeling volstaat en hopelijk verdere, levenslange zorgkosten vermijdt.

Er wordt inmiddels al zeventig (!) jaar onderzoek gedaan naar gentherapie. Lange tijd leek gentherapie verre toekomstmuziek. Maar de ontwikkelingen volgen elkaar nu snel op.

Kortom, gentherapie is zeker geen vliegende auto. Ga in je gedachten maar eens tien jaar terug in de tijd. Had je toen kunnen bedenken dat je nu veel zou beeldbellen met je mobiele telefoon? Ook met gentherapie kan het zo snel gaan. Misschien zijn we over een paar jaar zover dat gentherapie gemeengoed is in de zorg en worden er wereldwijd vele patiënten mee geholpen voor wie nu nog geen behandeling bestaat.

En hoe zit het tot slot met die vliegende auto zelf? Ook daar zijn wereldwijd meer dan 500 bedrijven mee bezig. De eerste succesvolle testvluchten zijn al uitgevoerd. Misschien dat die er dus ook veel sneller komt dan je nu kunt bedenken.

Relinde Hagedoorn
Rare Disease Medical Lead

Referenties: