Als het klinisch beeld wijst op een bacteriële infectie, dan kan aanvullend onderzoek nodig zijn. Met behulp van microbiologisch laboratoriumonderzoek is het bijvoorbeeld mogelijk om de bacterie in kwestie te identificeren en te bepalen voor welk antibioticum de ziekteverwekker gevoelig is.  

Van microscopisch onderzoek tot een bacteriekweek en een PCR-test: het zijn onmisbare onderzoeksmethodes voor de diagnose van bacteriële infecties. 1,2,3 De diagnostische procedure verschilt per situatie. Die procedure zal anders zijn bij een patiënt die met een huidinfectie bij de huisarts komt dan bij een patiënt die in het ziekenhuis ligt en HAP (hospital-acquired pneumonia) krijgt. Maar de microbiologische opsporingstechnieken blijven hetzelfde.  
 
Op deze pagina leest u over de diagnostiek die plaatsvindt in het microbiologisch laboratorium. 

Bij bacteriologisch onderzoek draait het om de identificatie van de bacterie en de gevoeligheid ervan voor antibiotica. Dat gebeurt met microscopisch onderzoek en een bacteriekweek. Daarvoor is monstermateriaal nodig, zoals urine, bloed of feces. 

De onderzoeker bekijkt het patiëntmonster onder de microscoop nadat de bacteriën zichtbaar zijn gemaakt met kleuringstechnieken, zoals gramkleuring.
 
Dankzij die techniek zijn gramnegatieve- en grampositieve bacteriën van elkaar te onderscheiden op basis van uiteenlopende fysisch-chemische eigenschappen van de celwand. De grampositieve bacteriën krijgen een paarsblauwe kleur, de gramnegatieve bacteriën worden helderrood/roze.⁴
 
Andere kleuringstechnieken zijn Ziehl-Neelsen-kleuring en auraminekleuring; deze methodes zijn bedoeld voor de identificatie van zuurvaste staven, zoals Mycobacteriae.⁵
 
Het gekleurde en uitvergrote patiëntmonster is nu geschikt voor identificatie, waarbij de laborant let op de vorm van de bacteriën en hoe ze zich ten opzichte van elkaar in de ruimte oriënteren. 

Tijdens dit onderzoek is het de bedoeling dat de pathogene bacterie uit het monster van de patiënt zich op een speciaal daarvoor geselecteerde voedingsbodem vermenigvuldigt. Een steriele voedingsbodem. Want het introduceren van bacteriën die ergens anders vandaan komen levert een foute uitslag op.  
 
Zodra een bacteriekolonie is ontstaan, determineert de laborant de gekweekte bacteriën op basis van verschillende eigenschappen. Dat kan organoleptisch.  
 
Bacteriesoorten zijn te onderscheiden door de uiterlijke verschijning van de kolonies die ze vormen in de petrischaal: ze verschillen qua kleur en vorm. Ook de snelheid waarmee de bacterie zich vermenigvuldigt kan helpen bij het determineren. Zelfs de geur kan in de richting wijzen van een bepaalde bacteriesoort.   
 
Heeft de bacterie zuurstof nodig om te groeien. Of juist niet? Produceren de bacteriën bepaalde enzymen of metaboliseren ze suikers? Dat zijn voorbeelden van andere eigenschappen die tot de uiteindelijke identificatie van de soort kunnen leiden. 

Daarna vindt een gevoeligheidsbepaling plaats, als dat nodig is. Dat gebeurt met een antibiogram: een bacteriekweek op een voedingsbodem waarop ook een aantal verschillende antibiotica aanwezig zijn. Komen er geen kolonies in de buurt van een specifiek antibioticum? Dan is dat geneesmiddel het meest effectief en geschikt om voor te schrijven aan de patiënt in kwestie.   

Aanvullend onderzoek in het laboratorium kan ook serologisch en moleculairbiologisch zijn. 
 
Serologische diagnostiek houdt in dat bloedmonsters van de patiënt worden onderzocht op antilichamen voor micro-organismen. Die zouden ontstaan kunnen zijn ten gevolge van een immuunrespons van de gastheer op een pathogeen. Een techniek waarmee dit is aan te tonen is ELISA. 
 
Het basisconcept van moleculairbiologisch onderzoek is het opsporen van DNA en RNA dat bij bepaalde micro-organismen past. Een van de meest bekende amplificatietechnieken die het onderzoek naar genetische informatie van micro-organismen mogelijk maakt, is Polymerase Chain Reaction (PCR). 

Voor meer informatie over de diagnostiek van bacteriële infecties kunt u de volgende bronnen raadplegen: 

• De website klinischediagnostiek.nl 
• De richtlijnen van De Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM) 
• Het Diagnostisch Vademecum Infectieziekten 
• WIP-richtlijn BRMO (Bijzonder Resistente Micro-Organismen) in het ziekenhuis 
• De richtlijnen van SWAB