Bijna elk orgaansysteem gaat gebukt onder cystische fibrose (CF), maar vooral het ademhalingsstelsel heeft het zwaar te verduren. CF maakt patiënten namelijk bijzonder kwetsbaar voor luchtweginfecties. Maar, hoe ver reiken de gevolgen daadwerkelijk wanneer de luchtwegen veranderen in een broedplaats voor pathogenen?

Dat afwijkende genen aanzienlijke schade kunnen aanrichten, wordt maar al te duidelijk bij cystische fibrose. Door slechts één genmutatie (zoals F508del, waardoor 3 baseparen van het CFTR-gen verdwijnen) verliest het onmisbare CFTR-eiwit zijn functie, wat een directe pathologische invloed uitoefent op tal van fysiologische functies.¹ 

Secretie van viskeuze mucus staat aan de basis van alle problemen die in de verschillende organen kunnen ontstaan, zoals:

• groeiachterstand door disfunctioneren van het gastro-intestinale stelsel;
• diabetes door beschadigde eilandjes van Langerhans in de pancreas;
• infertiliteit door de afwezigheid van ductus deferentes bij de man en door te dik slijm rondom de cervix uteri bij de vrouw;
• nasale congestie, hoofdpijn en dysosmie door chronische rhinosinusitis;
• pneumonie door slijmophoping in de luchtwegen.²

Hoewel de aard en ernst van de symptomen bij CF per patiënt verschillen, leidt het progressieve karakter van de ziekte bij de meeste van hen tot moeilijkheden in de luchtwegen.¹ Daar zet de ziekte een pathofysiologisch proces in gang waar een boek over te schrijven is. 

Maar de korte versie ziet er zo uit:^1,2-6

1. Door stase van taai secreet vindt obstructie van de kleine luchtwegen plaats. 
2. In de opgehoopte viskeuze mucus gedijen schadelijke bacteriën, schimmels en virussen. 
3. Mede door gebrekkige mucociliaire klaring kan het taaie slijm – dat uitpuilt van micro-organismen – niet afgevoerd worden. 

Ondanks dat de bovenstaande stappen de relatie tussen CF en infectieziekten gesimplificeerd in beeld brengen, raken ze het probleem in de kern: de mucosale afweer van de luchtwegen is gecompromitteerd.⁶

Vandaar dat patiënten met CF een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van terugkerende en chronische luchtweginfecties, met name veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën zoals: Pseudomonas aeruginosa, Haemophilus influenzae en Stenotrophomonas maltophilia. En niet te vergeten, de grampositieve bacterie die het meest geïdentificeerd wordt in sputum van CF-patiënten: Staphylococcus aureus.^1-6

In 2022 liep 1 op de 3 CF-patiënten rond met een chronische infectie met P. aeruginosa. En met S. aureus waren nóg meer patiënten chronisch geïnfecteerd.³ (Het is zelfs zo dat verschillende stammen S. aureus zich tegelijkertijd ophopen in de luchtwegen van veel CF-patiënten.⁷) Toch zoeken niet alleen bacteriën graag de longen van CF-patiënten op.

Terug naar de bacteriën. P. aeruginosa en de methicilline resistente variant van S. aureus zijn het meest bedreigend voor mensen met CF. Hun soortgenoten Burkholderia cenocepacia en non-tuberculeuze Mycobacterium zijn weliswaar zeldzamer, maar daarom niet minder virulent voor deze patiënten.^1-3,8 

De Nederlandse Cystic Fibrosis Stichting waarschuwt expliciet voor de bovenstaande bacteriën: ‘Ze zijn bijzonder risicovol voor mensen met CF en hebben een ongunstig ziekteverloop tot gevolg.’ Een gepaste waarschuwing. Want juist deze bacteriën staan erom bekend zich te verspreiden onder de CF-populatie via het fenomeen kruisbesmetting.⁸ Maar, wat heeft dat eigenlijk voor gevolgen? Als de luchtwegen continu geïnfecteerd zijn met pathogenen? Denk aan een neerwaartse spiraal die bestaat uit een aaneenschakeling van acute- en chronische infecties, zo nu en dan onderbroken door een exacerbatie, terwijl op de achtergrond de inflammatoire respons overuren draait.¹ De luchtwegen kunnen dit niet volhouden. 

Op den duur richten de infecties permanente, structurele weefselschade aan waardoor littekenweefsel wordt aangemaakt en bronchiëctasieën ontstaan. Daardoor daalt de longfunctie. Uiteindelijk kan de longfunctie zover dalen dat respiratoir falen optreedt en een longtransplantatie nodig is.¹ (In 2022 kregen 110 patiënten in Nederland een transplantatie, terwijl er 3 op de wachtlijst stonden.³) Het zal u dan ook niet verbazen dat betrokkenheid van de luchtwegen verantwoordelijk is voor de hoogste morbiditeit en mortaliteit bij CF.1^,2,4,5,9

Helaas is progressieve achteruitgang van de luchtwegen niet af te wenden. Wat wel kan: het verval van de longfunctie proberen te vertragen met een agressieve antimicrobiële behandelingsstrategie.^1,2,10,11

De behandeling van CF bestaat hoofdzakelijk uit het toedienen van mucolytica om slijm te verdunnen, CFTR-regulatoren om de ziekte bij de bron aan te pakken en antibiotica om luchtweginfecties te bestrijden.^10-12 

Ondanks dat CFTR-regulatoren een gunstig effect hebben op de longen (ze verlagen bijvoorbeeld het risico op acute longaanvallen) is het momenteel onduidelijk in hoeverre deze regulatoren kunnen helpen tegen opportunistische, chronische luchtweginfecties.¹ Dus vooralsnog blijft een effectieve behandeling met antibiotica essentieel om (multiresistente) pathogenen onder controle te krijgen bij CF-patiënten met betrokkenheid van de luchtwegen.¹ 

(Even tussendoor: preventieve maatregelen, zoals vaccinaties tegen Haemophilus influenzae, pneumokokken, meningokokken, COVID-19 en het influenzavirus, en het vermijden van kruisbesmetting, zijn ook essentieel in de zorg voor mensen met CF.)¹²

Al jarenlang is de antimicrobiële aanpak van acute en chronische luchtweginfecties de hoeksteen van de behandeling van CF. Met een reden: antibiotica hebben bijgedragen aan verbeterde uitkomsten voor CF-patiënten.^5,9,13  Maar antibioticatherapie bij CF is verre van eenvoudig en gaat verder dan het ‘simpelweg’ behandelen van symptomatische infecties. Afhankelijk van het doel en type infectie kan de antibioticatherapie verschillende vormen aannemen. Zoals: preëmptieve-, eradicatie- en onderhoudsbehandeling.^12,14

Hoe ingewikkeld de strijd tegen pathogenen bij CF eigenlijk is, kunt u afleiden uit de uitgebreide  Kwaliteitsstandaard Cystic Fibrosis die onder andere bestaat uit:¹⁴

• Eradicatiebehandeling van een eerste positieve kweek met P. aeruginosa;
• Behandeling van chronische P. aeruginosa;
• Behandeling van een chronische S. aureus infectie;
• MRSA;
• Behandeling chronische S. maltophilia en Achromobacter infectie;
• Mycobacterium abscessus;
• Behandeling van Allergische Bronchopulmonale Aspergillosis;
• Gebruik antibioticagevoeligheidstesten bij een longinfectie met P. aeruginosa.

Wil u meer weten over de behandeling van CF gerelateerde luchtweginfecties met een van Pfizer’s antibiotica? Bekijk de productpagina’s van Cresemba® en Zavicefta®.